پژوهشنامه انقلاب اسلامی
پیاپی 41 (زمستان 1400)

موضوع «میزان آشنایی طلاب با شرایط، وظایف و اختیارات ولایت فقیه با تاکید بر اندیشه امام خمینی(ره)» با هدف تحلیل میزان آشنایی یا عدم آشنایی طلاب با ولایت فقیه، مورد پژوهش قرار گرفت.

روش تحقیق پیمایش است و مبتنی بر اطلاعات کتابخانه ای و پرسش نامه می باشد؛ پس از بررسی و معرفی شاخص های ولایت فقیه در ابعاد مذکور، پرسش نامه ساخته شد و داده های جمع آوری شده با کمک نرم افزار SPSS ورژن 22 و با استفاده از روش تحلیل آماری داده های کمی و تکنیک تحلیل آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته ها نشان می دهد، میزان آشنایی طلاب با شرایط 65، با وظایف 76 و با اختیارات ولایت فقیه 77 درصد و در مجموع 71 درصد است. یافته دیگر پژوهش این است که چهار متغیر زمینه ای در میزان آشنایی طلاب با ولایت فقیه تاثیر نداشته ولی چهار متغیر دیگر موثر بوده است.

در این پژوهش، جنبه های قوت و ضعف میزان آشنایی طلاب با کمک چهارده گویه در سه شاخص سنجش شرایط، وظایف و اختیارات ولایت فقیه، مشخص شد؛ آشنایی طلاب با دو گویه ضعیف، با دو گویه دیگر متوسط، با شش گویه خوب و با چهار گویه عالی بود که در مجموع، خوب ارزیابی شده است. نظر به اهمیت موضوع، انتظار محقق از عوامل جامعه پذیری سیاسی از جمله حوزه علمیه در حفظ و انتقال باور ولایت فقیه به طلاب، بیش از این میزان بوده است.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران علاوه بر آن که نظم سلسله مراتبی و تبعیض گونه بین المللی را به چالش کشیده توانسته سبب طرح مفاهیم جدیدی در نظام بین الملل و تغییرات درون مجموعه نظم های منطقه ای شود که شکل گیری اندیشه محور مقاومت و ادبیات مربوط به آن یکی از این مفاهیم است. با درک ضرورت و اهمیت جایگاه محور مقاومت در معادلات منطقه ای و بین المللی و تاثیرگذاری آن در تحولات منطقه غرب آسیا و جهان اسلام و به جهت جلوگیری از غافلیگری در آینده به سناریوهای پیش روی محور مقاومت پرداخته شده است.

پژوهش پیش روی با رویکرد سناریو نویسی بر اساس عدم قطعیت های بحرانی و بهره گیری از مصاحبه خبرگانی در پی دستیابی به سناریوهای پیش روی آینده محور مقاومت خواهد بود.

یافته های پژوهش نشان می دهد که با تکیه بر عدم قطعیت های شناسایی شده می توان سناریوهای نظم منطقه ای مقاومت محور، بازیابی و تداوم مقاومت، مقاومت منفعت گرا- مصلحت طلب و سناریوی اضمحلال را برای آینده محور مقاومت متصور بود.

اساس و زیربنای شکل گیری محور مقاومت در مرحله اول، گفتمان آن است و گفتمان مقاومت قبل از شکل گیری عملیاتی و جغرافیایی آن متولد شده است. تداوم نقش آفرینی فعالانه این محور در معادلات منطقه ای و جهانی نیازمند تعالی بخشی گفتمانی و اتخاذ راهبردهای عقلانی است که لازم است در دستور کار این جبهه قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر «ادراک تهدید تحریم» در جمهوری اسلامی ایران بر نحوه مدیریت پرونده هسته ای - تحریم ها - مذاکرات می باشد.

در این پژوهش، بینش ها و متغیرهای گزینشی 1) مکتب کپنهاگ، 2) مکتب پاریس و 3) مطالعات اطلاعاتی به منظور فهم دقیق تر مفهوم «تحریم» به کار گرفته می شود. بنابراین، متدولوژی این پژوهش نوعی گلچین گرایی (Eclecticism) از میان سه نظریه فوق است.

نحوه ادراک تهدید تحریم به صورت مستقیم بر نحوه مدیریت پرونده هسته ای - تحریم ها - مذاکرات تاثیرگذار است: چنان چه «تحریم» دارای ماهیت اقتصادی- سیاسی ادراک گردد، در مدیریت پرونده بر ابزارهای اقتصادی - سیاسی تاکید می گردد. چنین رویکردی در زمان دولت های یازدهم و دوازدهم دنبال گردید و ماحصل آن موافقت نامه برجام (JCPOA) بود که تلاش داشت پرونده را حل و فصل نماید و به دلایلی نظیر نگرانی ایالات متحده از دستاوردهای نسبی جمهوری اسلامی ایران و محاسبات منفعت جویانه و غلط ترامپ زمین گیر شد. چنان چه ماهیتی اقتصادی - گفتمانی- اطلاعات محور - سیاسی برای «تحریم» ادراک گردد، علاوه بر احیای توافق با 1+5P (به عنوان شرط لازم و نه کافی)، اقدامات مکمل پنج گانه ای دنبال می گردد، زیرا این گونه مفروض گرفته می شود که: الف) تا زمانی که ایالات متحده تحریم را ابزار کارآمدی جهت تغییر رفتار و مهار جمهوری اسلامی ایران بداند از آن دست نخواهد کشید؛ ب) حل پرونده هسته ای- تحریم ها- مذاکرات به معنای حل پرونده های حقوق بشر- تحریم ها، منطقه ای- تحریم ها و رفتار جمهوری اسلامی- تحریم ها نخواهد بود.

«تحریم »ها دارای ماهیتی اقتصادی- گفتمانی- اطلاعات محور- سیاسی هستند و در نتیجه ماهیتی تلفیقی، پیچیده و چند بعدی دارند.

ریزش مدیران انقلابی مسئله بسیار مهمی است و می‎ تواند پیامدهای سنگینی مثل سست شدن پایه‏ های نظام را به همراه داشته باشد. هدف این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر ریزش مدیران انقلابی از دیدگاه مقام معظم رهبری با تاکید بر بیانیه گام دوم انقلاب می ‎باشد.

این تحقیق از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی از نوع کیفی که با استفاده از روش نظریه داده بنیاد (گراندد تیوری) صورت پذیرفته است. ابزار گردآوری داده‎ ها در این پژوهش اسنادی، که شامل  مجموعه بیانات ایشان از سال 1368 تاکنون است در پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‎ الله العظمی خامنه ‎ای جمع ‎آوری شده ‎اند.

76 شاخص که ذیل 5 دسته عوامل اصلی و عوامل اصلی ذیل 9 عامل فرعی دسته بندی گردیدند که شامل عوامل علی (رفتار فردی و رفتار اجتماعی)، عوامل زمینه ساز (پیروی از هوای نفس، لغزش‎ های اخلاقی)، عوامل مداخله‏ گر (دشمن و فعالیت ‎های آنها، دوستان و خانواده)، راهبردها (انواع فساد، تغییر رویکرد و نگرش) و پیامدها (جامعه ‎شناختی) می باشند.

در دیدگاه رهبر انقلاب، وجود پدیده های ریزش و رویش، نشان دهنده ی حرکت رو به رشد انقلاب اسلامی و علامت تکامل آن است، لذا رفتار و برخورد ما در مواجه با ریزش ها از اهمیت خاصی برخوردار است لذا شناسایی عوامل ریزش ها به ما کمک خواهد کرد که راهبرد مناسبی را در برخورد با آنها داشته باشیم.

تاکنون پژوهش های صورت گرفته درباره انقلاب اسلامی بر جنبه های ساختاری، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی متمرکز بوده است و کمتر پژوهشی به ویژگی های جامعه شناختی سلوک رهبران رژیم پهلوی و انقلاب اختصاص یافته است. بنابراین هدف این پژوهش، مطالعه جنبه های مغفول شکل گیری انقلاب با تمرکز بر شناخت خصلت ها و عملکرد شاه و رهبر انقلاب یعنی امام خمینی(ره) در میدان سیاسی و اجتماعی ایران است.

روش پژوهش ما کیفی است و در این مقاله با بهره گیری از نظریه پراتیک «پیر بوردیو» جامعه شناس فرانسوی، تلاش کردیم نبرد میان شاه و امام را از زاویه تاثیرگذاری خصلت ها و سرمایه ها در میدان سیاسی ایران در سال 57 مورد تبیین قرار دهیم.

یافته های تحقیق نشان می دهد که امام خمینی(ره) با اتکا بر سلوک شخصی و جهان نمادین اسلامی- شیعی نسبت به خصلت ها و سلوک شاه، نزدمردم جذابیت بیشتری پیدا کرد و با اتکا برسرمایه نمادین، میدان سیاسی و اجتماعی مبارزه علیه رژیم پهلوی را از آن خود ساخت.

بررسی جامعه شناختی سلوک شخصی امام خمینی (ره) و شاه براساس نظریه «بوردیو» نشان می دهد که در میدان سیاسی - اجتماعی دهه 50 شمسی در ایران، امام توانست باورهای مردم را متحول نماید و با نمادین ساختن میدان مبارزه، قدرت فیزیکی و دستگاه سرکوب رژیم پهلوی را با فروپاشی روبه رو سازد.

بررسی تاثیر انقلاب اسلامی در تاسیس سیستم همکاری دولت - ملت به دلیل ناشناخته ماندن آن و عدم توجه کافی دولتمردان و محققان محترم کشور، یکی از ضروریات علمی بوده و از اهمیت ویژه‎ ای برخوردار است. فلسفه وجودی این تحقیق، پرداختن به شیوه های تحکیم و تقویت روابط دولت - ملت و درک صحیح آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می باشد.

پژوهش حاضر با هدف «کاربردی» و ماهیت «توصیفی - تحلیلی» و بهره گیری از نگرش سیستمی، به دنبال پاسخ گویی به این سوال است که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری در تاسیس سیستم همکاری دولت و ملت دارد؟

یافته های تحقیق نشان می دهد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت و ملت از همدیگر جدا بوده و دولت خود را موجودی برتر از ملت می دانست ولی بعد از پیروزی انقلاب، با تاثیرپذیری از مبانی دینی و اندیشه های سیاسی رهبران انقلابی و فرهنگ سیاسی خاص اسلامی - ایرانی، موجودیت خود را از ملت گرفته و خود را خدمتگزار ملت می داند.

نتایج بیانگر آن است این سیستم؛ در صدد پرکردن خلاء شکاف تاریخی بین دولت و ملت بر مبنای دین و مذهب بوده است. همچنین با تزریق روحیه انقلابی، جهادی و ایجاد انگیزش در جامعه برای دفاع و سازندگی از کشور و ایجاد بستری امن؛ به خنثی سازی تهدیدات پرداخته و با تربیت نیروهای متخصص، مجرب و فعالیت های پیدا و پنهان خود، ضریب اعتماد ملت نسبت به نظام سیاسی را افزایش داده است.

استحکام ساخت درونی نظام پدیده بسیار مهم و نقش آفرین در تحقق تمدن نوین اسلامی و رویکردی استراتژیک در گام دوم انقلاب اسلامی شناخته می شود. واقعیت این است که انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس از یک دیگر جدایی ناپذیر هستند و رابطه ای دوسویه میان این دو مقوله برقرار است. بنابراین بررسی تاثیر فرهنگ و گفتمان دفاع مقدس در استحکام ساخت درونی نظام لازم است که مورد توجه قرار گیرد. از طرف دیگر شناخت وضعیت فعلی و عوامل تاثیرگذار بر آن از اهمیت زیادی برخوردار است. بدین ترتیب سوال اصلی مقاله حاضر این است که مبتنی بر گفتمان دفاع مقدس پیشران های اساسی موثر در استحکام ساخت درونی نظام کدامند و چه پیشران هایی بیشترین تاثیر را در این زمینه خواهند داشت؟

در همین راستا تلاش می شود با رویکردی آینده پژوهانه مبتنی بر روش دلفی و تحلیل نتایج با کمک نرم افزارهای مناسب در تفسیر داده ها از جمله spss و اکسپرت چویس به بررسی شناخت پیشران های موثر در استحکام ساخت درونی نظام با تاکید بر گفتمان مقدس بپردازیم.

یافته های پژوهش حاکی از آن است که 33 پیشران اساسی که در دسته های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی قابل تفکیک می باشند در استحکام ساخت درونی نظام موثر خواهند بود. در بین پیشران های شناخته شده 6 پیشران سیاسی، 5 پیشران فرهنگی و 3 پیشران اجتماعی، مورد اجماع پنل خبرگان دلفی به عنوان اثرگذارترین پیشران ها قرارگرفت.

نهایتا از جنبه سیاستگذارانه این مقاله حاوی نکات مهمی برای تصمیم گیران و تصمیم سازان عرصه های مختلف خواهد بود تا با تمسک به تجربه تاریخی و ارزشمند دفاع مقدس و اولویت ها و پیشران های اشاره شده، زمینه تحقق اهداف انقلاب اسلامی ایران و استحکام ساخت درونی نظام سیاسی را فراهم نمایند.

نقش آفرینی زنان پرستار و امدادگر در رابطه با مجروحان در دوران جنگ تحمیلی، در حفظ و پایبندی اصول و مبانی اخلاقی جامعه ایرانی اسلامی ما جایگاه تاریخی ویژه و البته کمتر شناخته شده ای را برای ایشان رقم زده است. آگاهی از این جایگاه برجسته در گروی توجه به نقش های اجتماعی حرفه ای زنان و از جمله به طور اخص در موقعیت های رسیدگی و مراقبت است. مجروحان به اسارت گرفته شده دشمن یکی از گروه های حاضر در بیمارستان ها و نیازمند به دریافت خدمات درمانی بالینی بودند. در این پژوهش برآنیم تا با تمرکز بر روایت و گزارش منتشره زنان بهداری رزمی روابط و مناسبات اجتماعی جاری را مورد تحلیل قرار داده، کنش پروادارانه آنان را معرفی و به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که بر اساس روایت زنان کنشگر بهداری رزمی از وضعیت مجروحان دشمن، ابعاد و ویژگی های رابطه درمانگر و بیمار چه بوده است؟

داده ها به کمک تحلیل متون خاطره نگاری و روایات زنان (تحلیل اسناد حدود 40 کتاب) و نیز انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته برای تکمیل شکاف اطلاعاتی گرد آمده و به مدد رویکرد اخلاق مراقبت زنانه کوشیده تا نمایی واضح از چگونگی پرداختن زنان بهداری رزمی به فعالیت های تخصصی به دست دهد.

داده ها علاوه بر معرفی سنخ های پرواداری، مخاطرات و مرارت های دگرپروایی آنان را با وجود چالش های پرستاری در موقعیت جنگی، نشان می دهد مسیولیت پذیری زنان پرستار در قبال همه مجروحان و در اینجا مجروحان دشمن (اصل فراگیری)، موضوع مراقبت را از چارچوب نهادی خود خارج و آن را به امری انسانی بدل ساخته است.

روایت زنان بیانگر آن است که با وجود چالش های متعدد پرستاری در جنگ، و نیز دشواری های پرستاری از مجروح دشمن، زنان پرستار و امدادگر انتخاب کردند در صحنه بمانند، بر مضیقه ها، سختی ها و نگرانی هایشان غلبه کنند و با رهیافتی مراقبت محور، در عمل فضیلت های اخلاقی را با بروز و نمود مصادیق دگرپروایی مخاطره آمیز و مرارت آمیز ترویج دهند.